Ешқандай ИГР

Тамыз айында уран өндірісінде ИГР – импульстік-графит реакторының жоғары байытылған отынын сұйылту жобасы аяқталды. ҮМЗ ұжымы ядролық материал алудың бірегей технологиясын жасаудан бастап, төмен байытылған уран оксидтерін алуға дейінгі ауқымды жұмыстарды атқарды. Әрі қарай дәлірек тоқталсақ.

ИГР КОКП ОК мен КСРО Министрлер Кеңесінің 1958 жылғы 13 мамырдағы қаулысына сәйкес құрылды. Құжатта Семей ядролық полигонының аумағында Жоғары температуралы гомогенді графитті реакторы бар эксперименттік қондырғы салу қажеттігі туралы айтылған.

Реактор кешені сол жылдары атом бомбалары сыналған тәжірибе алаңының жанында салынды. Реактордағы алғашқы зерттеулер 1961 жылы басталды. Тәжірибелер ядролық зымыран қозғалтқышын, сондай-ақ перспективалы реактор қондырғыларын құруға қатысты болды.

ИГР жұмысы ядролық материалмен сіңдірілген графит блоктарының негізінде жасалған. Оның сипаттамалары бойынша бұл ерекше жоба. Оның аналогтары жоқ, сондықтан әлемдік тәжірибеде отынның осы түрін өңдеудің мысалдары жоқ.

2015 жылы АҚШ және Қазақстан энергетика министрліктерінің өзара іс – қимылы шеңберінде зауыт мамандарының алдына ИГР зерттеу реакторынан сәулеленбеген материалды қайта өңдеу технологиясын әзірлеу міндеті қойылды. Материал U235 изотопының құрамы 90% – ға дейін графит блоктары мен стержендер болды. Одан U235 изотопының құрамы 20% – дан аспайтын төмен байытылған уран тотығы-тотығының ұнтағын «жасау» қажет болды.

2016-2017 жылдары зауыттың ғылыми орталығы қалдықтардың ең аз мөлшері кезінде графит блоктарынан уранды барынша алуға қол жеткізуге мүмкіндік беретін технологияны әзірледі. Содан кейін олар алынған отынды сұйылтудың технологиялық регламентін жасады. 2017-2018 жылдары жұмыс жобасы дайындалып, мемлекеттік органдармен келісілді, оған сәйкес кейіннен құрылыс-монтаждау жұмыстары мен жабдықтарды орнату жүргізілді. Осы іс-шаралардың нәтижесі өткен жылдың шілде айында ҮМЗ-да ИГР-дың жаңа отынына жаңартылған жоғары байытылған уранды қайта өңдеу учаскесінің пайда болды. Сол айда зауыт, «ҚР ғылыми ядролық орталығы» РМК (ҰЯО) және американдық Battelle Energy Alliance LLC федерациясы арасында ИГР-дың жаңа жоғары байытылған отынын сұйылту үшін үшжақты келісімшартқа қол қойылды. 2019 жылдың қыркүйегінде Курчатовтың ҰЯО сақтауында болған отынның өзі алғашқы жеткізілді.

– Жоғары байытылған уранды қайта өңдеу жөніндегі науқанды іске асыру барысында күрделі инженерлік және ұйымдастырушылық міндеттерді шешу үшін біліктілігі ең жоғары мамандар – инженерлер, конструкторлар, технологтар және ядролық қауіпсіздік саласындағы мамандар тартылды. Бұл ұжым жоғары байытылған ядролық материалды төмен байытылған ядролық материалға ауыстыру үшін лицензиялау, ұйымдастыру және технологиялық учаскені құру бойынша барлық жұмыс кезеңдерінен өтті, – дейді УӨ директорының өндіріс жөніндегі орынбасары Алексей Болтанов.

Стандартты емес технологиялық шешімдердің арқасында жоғары еңбекті ұйымдастырумен бірге зауыт жоғары байытылған уранды төмен байытылған уранға ауыстырудың күрделі мәселесін шеше алды. Осылайша ҮМЗ ядролық қатерді тежеу және жаппай қырып-жою қаруының әлеуетті негізі болып табылатын материалдарды таратпау жөніндегі әлемдік қоғамдастықтың жұмысына елеулі үлес қосты.

Алексей Проскуряков