Кемелділікте шек жоқ
«ҮМЗ» АҚ басты басымдықтарының бірі – қоршаған ортаға (ҚО) қамқорлық жасау. ҚО-ға өндірістік факторлардың әсерін азайту мақсатында зауытта үлкен іс-шаралар кешені әзірленді. Осылайша, көп жылдан бері уран өндірісінде (УӨ) «В» цехының технологтары ғылыми орталықтың уран зертханасының инженер-зерттеушілерімен бірлесіп сұйық радиоактивті қалдықтарды азайту бойынша елеулі әзірлемелер жүргізуде.
10 жыл жақсарту
Жоба «Өндірістік шығындарды қысқарту және ресурстарды ұтымды пайдалану мақсатында табиғи уранның химиялық концентратын (ТУХК) қайта өңдеу технологиясын ұйымдастыру мен басқаруды жетілдіру» деп аталады. Ол бойынша жұмыс 2010 жылдан бері жүргізіліп келеді. Осы уақыт ішінде технологиялық қайта бөлу санын қысқартуға, жабдықтың жұмысын оңтайландыруға, «В» цехы қызметкерлерінің еңбек жағдайларын жақсартуға және шығарылатын өнімнің өзіндік құнын төмендетуге қол жеткізілді.
Жоба аясында УӨ «В» цехында оннан астам рационализаторлық ұсыныстар мен қызметтік өнертабыстар енгізілді. Соңғысы – «Табиғи уранның аффинаж процесін ұйымдастыру, уранның реэкстрактідегі массалық концентрациясын кезең-кезеңімен арттыру». Бұл әзірлеме 2019 жылдың қорытындысы бойынша «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК конкурсының «Экономикалық тиімділігі бар үздік ұсыныс» номинациясында екінші орын алды.
Аз дегеніміз жаман емес
Жоғарыда аталған рационализаторлық ұсынысты енгізу арқылы өндіріс технологиясы өзгертілді. Экстракция операциясы бүгінде сегіздің орнына жеті сатыда жүзеге асырылады. Бұған жуу сатыларын азайту арқылы қол жеткізілді.
ТУХК ерітінділерін аффинаждау арқылы тазарту орталықтан тепкіш аппараттарды қолдану арқылы жүзеге асырылады. Бұрын уранды экстракциялау процесінде бастапқы ерітінді каскадтың үшінші сатысына берілетін. Қажетті химиялық құрамның өнімін алу үшін сығынды алудың экстракцияның екі сатысында азот қышқылының ерітіндісімен жуылады.
Ғылыми орталықтың Ядролық-отын циклінің зертханасында жуу сатыларының санын азайту бойынша зерттеулер жүргізілді. Нәтижелер уранды экстракциялау процесінде сығындыны жуу сатыларының екіден біреуіне дейін азаюы дайын өнімдегі химиялық қоспалардың ұлғаюына алып келмейтінін көрсетті.
Зертханалық сынақтарды растау үшін екі өнеркәсіптік сынақ жүргізілді. Нәтижесінде мамандар ТУХК экстракциялық аффинаж процесінде экстракция операциясын ұйымдастыру кезінде теріс салдарсыз сығындыдағы уранның массалық концентрациясының ұлғаюы мүмкін екенін анықтады. Алынған шалатотық-тотықтың сапасы талаптарға сәйкес сақталады. Расталған фактілерге сүйене отырып, уран өндірісі мен ғылыми орталықтың қызметкерлері кейіннен бекітілген рационализаторлық ұсыныс берді. Оны енгізген сәттен бастап «В» цехы үш мың тоннадан астам уран өндірді.
Тек артықшылықтары
Табиғи уранды экстракциялау процесін ұйымдастыру «В» цехындағы сұйық радиоактивті қалдықтардың (СРҚ) көлемін 1,8 мың текше метрге қысқартуға және реагенттерге (аммиак суына) жұмсалатын шығындарды 75 млн теңгеден астам азайтуға мүмкіндік берді.
Барлық рационализаторлық ұсыныстарды енгізу 2010 жылдан бастап 2020 жылға дейін 300 миллион теңгеден асқан елеулі экономикалық тиімділікке алып келді!!! Сондай-ақ технологиялық процестің өнімділігі 19% – ға артты, ал СРҚ саны 51% – ға төмендеді. Бұл шектеу емес! Уран өндірісі «В» цехында реэкстракт концентрациясын арттыру және СРҚ көлемін төмендету бойынша жұмыстар жалғасуда.
Уран өндірісінің дайын өнімінің негізгі түрлерінің бірі-табиғи уранның шала тотығы-тотығы. Шала тотығы-тотығының ұнтағы Қазақстанның кен орындарынан түсетін табиғи уранның химиялық концентратын өңдеу нәтижесінде алынады.
«Қазатомөнеркәсіп» ҰАК еншілес кәсіпорындары – зауыт жеткізушілері
• «ОРТАЛЫҚ» өндіруші кәсіпорны» ЖШС. Түркістан облысындағы Мыңқұдық кен орнының «Орталық» учаскесінде жерасты ұңғымалық шаймалау әдісімен уран өндіруді жүргізеді.
• «РУ-6» ЖШС. Уранды жерасты ұңғымалық шаймалау әдісімен өндіруді және оны Қызылорда облысындағы «Солтүстік Қарамұрын» және «Оңтүстік Қарамұрын» кен орындарында бастапқы қайта өңдеуді жүзеге асырады.
• «Семізбай-U» ЖШС. Қызылорда облысындағы «Иіркөл» кен орнында және Ақмола облысындағы «Семізбай» кен орнында жерасты ұңғымалық сілтісіздендіру әдісімен уран өндіреді.
• «Хорасан-U» БК» ЖШС. Жерасты ұңғымалық шаймалау әдісімен уран өндірумен айналысады. Құрамында уран бар кендерді алу Қызылорда облысының Жаңақорған ауданындағы «Солтүстік Харасан» кен орнының «Харасан-1» учаскесінде жүргізіледі.
Баспасөз қызметі
