Скандий – өзіміз!

2020-2021 жж. зауыттың ғылыми орталығының алдына скандий концентратын одан әрі радио тазалау арқылы алу технологиясын әзірлеу міндеті қойылды...

Келесілерде пайда болатын пульпа түрлері:

1-концентраттарды залалсыздандыру

2-концентраттардан скандийді шаймалау

Скандий табиғатта еркін күйде болмайды, сондықтан оның қосылыстарын алу күрделі технологиялық міндет болып табылады. Ол күрделі шикізаттан бір уақытта алынады, онда ілеспе элементтердің концентрациясы скандий концентрациясынан бірнеше есе асады.

Уранның сорбциялық аффинажы процесінде сорбция ұяшықтары – құрамында пайдалы компоненттер, соның ішінде скандий бар өнімді ерітінділер түзіледі. ҒО уран зертханасының мамандарына осы ерітінділерден құрамында скандий бар концентратты бөліп алу қажет болды. Зертханалық жағдайларда алдын ала зерттеулерден кейін жылжымалы пилоттық сорбциялық қондырғыда, айтпақшы оны ҮМЗ әзірленген және дайындаған, скандийді алудың технологиялық схемасы сыналды. Бастапқы материал «Орталық Мыңқұдық» ЖШС-нің «Орталық» ӨК» кен орнындағы уранның сөгінді ерітінділері болды, нәтижесінде скандий бар концентрат алынды.

Скандий өзінің ерекше ерекшеліктеріне байланысты ең танымал, қымбат және өтімді металдардың бірі болып табылады. Мысалы, оның алюминийге шамалы қоспасы соңғысының беріктігі мен икемділігін күрт арттыруға мүмкіндік береді. Скандийді алюминий-литий қорытпасына бірнеше жүз пайыз мөлшерінде енгізу, материалдың беріктігін нашарлатпай, өнімнің салмағын 10-12% төмендетеді.

Зерттеудің келесі кезеңінде скандий концентратын қоспалардан, оның ішінде радиоактивті элементтерден тазарту міндеті шешілді. Ғылыми орталықтың ғалымдары көптеген тәжірибелік жұмыстар жүргізгеннен кейін скандий оксидін алудың бірегей технологиясын жасады. Ол радиоактивті қоспаларды концентраттан алып тастауға мүмкіндік берді, содан кейін скандийді дезактивацияланған қалдықтан сілтілендірді. Скандий оксидінің ұнтағын дезактивациялау және өндірудің технологиялық әдістерінің жаңа реттілігі мақсатты компоненттің 94% – дан асатын өнімді алуға ықпал етті.

Скандий қорытпалары аэроғарыш, машина жасау және басқа да жоғары технологиялық салаларда қажет. Олар ұшақтар, зымырандар, жүрдек пойыздар мен автомобильдердің дизайнында қолданылады. Олардан «Мир» орбиталық станциясы, «Буран» кеңестік бірнеше рет қолданылатын ғарыш кемесінің корпусы, сондай-ақ Халықаралық ғарыш станциясы жасалды.

Бұл металды инновациялық салаларда (аэроғарыштық техника, ядролық энергетика және басқалар) кеңінен пайдалану мүмкіндігін ескере отырып, скандийді өндіруді және өнеркәсіпте қолдану технологияларын дамыту Қазақстан экономикасының маңызды бәсекелестік артықшылықтарының бірі бола алады.

Ирина Хлебникова, ҒО уран зертханасының жетекші инженер-зерттеушісі